του Σταύρου Γκουγκουσκίδη
Συχνά ακούω να λένε οι γονείς ότι όλα τα κάνουμε πλέον για τα παιδιά. Δεν δίνουμε καμία σημασία στον εαυτό μας διότι μας ενδιαφέρουν πρωτίστως τα παιδιά μας και μετά ο εαυτός μας. Και εγώ τους ρωτώ: και ο σύντροφός σας σε ποια θέση του ενδιαφέροντός σας είναι; Στην καλύτερη περίπτωση τρίτος…αν μάλιστα υπάρχουν περισσότερα από ένα παιδιά…τον τοποθετούν στην γαλαρία! Και η επόμενη ερώτησή μου είναι: και η σχέση σας με τον σύντροφό σας; Αυτή σε ποια θέση είναι; – Μάλλον έξω από το λεωφορείο! Την αφήσαμε στην αφετηρία του ταξιδιού! Αυτά είναι πολυτέλειες. ..
Πολλά ζευγάρια στις μέρες μας παραμελούν τη σχέση τους, παραμελούν τον σύντροφό τους διότι δεν έχουν χρόνο, δεν προλαβαίνουν ή δεν έχει πια σημασία γι’ αυτούς, καθώς η ανατροφή των παιδιών είναι η πρώτη προτεραιότητα. Πρώτα απ’ όλα όμως μέσα από αυτή τη στάση και αυτές τις επιλογές παραμελούν τον ίδιο τους τον εαυτό. Ή τουλάχιστον ένα μέρος του.
Σε επίπεδο ψυχικής οργάνωσης μπορούμε να αναφερθούμε σε δύο μεγάλα, βασικά και θεμελιώδη κομμάτια του εαυτού του ανθρώπου. 1ον : Τον εαυτό των αναγκών και 2ον : τον εαυτό των επιδόσεων.
Ο πρώτος (των αναγκών) είναι αυτός που παραμελείται στο σχήμα που περιέγραψα παραπάνω. Η ανάγκη για ερωτισμό, για συντροφικότητα, για τρυφερότητα, για αγάπη, για έρωτα, για σεξ, για αγκαλιά Επίσης, η απόλαυση, οι πόθοι, το φαγητό, η διασκέδαση, η ψυχαγωγία, η χαλάρωση. Συχνά αναφερόμαστε σε αυτόν ως «το παιδί που έχουμε όλοι μέσα μας».
Ο δεύτερος, (των επιδόσεων) είναι αυτός που ασχολείται με τις επιδόσεις, τα επιτεύγματα, την ηθική, τις κατακτήσεις, τις επιτυχίες, το σωστό. Αυτός ο εαυτός έχει προτεραιότητα. Η κοινωνία όλη είναι προσανατολισμένη σε αυτόν. Αυτός έχει αξία.
Η λύση στο πρόβλημα ακούγεται απλή. Η ισορροπία ανάμεσα στους δύο. Η ικανοποίηση και των δύο σε ίσο βαθμό. Η αποδοχή των αναγκών και των δύο και η αφιέρωση χρόνου και ενέργειας και στους δύο ισότιμα. Όσο εύκολα λέγεται και ακούγεται όμως τόσο δύσκολο είναι να εφαρμοστεί.
Τι είναι η σχέση του ζευγαριού; Με τι μοιάζει;
Συζητώντας για την σχέση ενός ζευγαριού ήδη εμένα μου έρχεται στο μυαλό ότι συζητάμε για κάτι τρίτο. Για κάτι που είναι πέρα από τον έναν ή τον άλλον σύντροφο. Κάτι που δημιουργείται με την ένωση και την συμφωνία δύο ανθρώπων, αλλά από τη στιγμή που θα δημιουργηθεί και μετά είναι μόνο του, αυτόνομο, τρίτο, ανεξάρτητο. Αυτό το υπονοεί και ο τίτλος της σημερινής εκδήλωσης. «Η σχέση του ζευγαριού και η επίδρασή της στα παιδιά». Θα μπορούσαμε να πούμε ίσως ότι η σχέση ενός ζευγαριού είναι ένα πλάσμα. Έχει δική του ύπαρξη, δική του ζωή, δικές του ανάγκες, δικές του επιθυμίες. Είναι κάτι που γεννιέται, ωριμάζει, τρέφεται, καρποφορεί, δηλητηριάζεται, κάνει τον κύκλο του, πεθαίνει, ανασταίνεται κτλ. Τα ρήματα που χρησιμοποιώ, και είναι αυτά που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι άνθρωποι όταν περιγράφουν τη σχέση τους, δείχνουν αυτό που υποστηρίζω. Την ύπαρξη της σχέσης ως τρίτου προσώπου.
Θα ήθελα τώρα να ζητήσω από εσάς να σκεφτείτε τη δική σας σχέση. Να την φανταστείτε ως ένα τρίτο πρόσωπο, ένα τρίτο πλάσμα, έναν ον έξω από εσάς και να την περιγράψετε. Φανταστείτε λοιπόν… Αν η σχέση σας με τον σύζυγο, τον σύντροφό σας ήταν ένα πλάσμα, ένα ον, τι πλάσμα θα ήταν…τι μορφή θα είχε… Γράψτε οτιδήποτε σας ήρθε πρώτο… Αυτό είναι πιο κοντά σε αυτό που έχετε στην ψυχή σας…πριν παρέμβει ο νους.
Θα μπορούσατε ας πούμε να φανταστείτε τι μορφή έχει…πόσο μεγάλο είναι…αν είναι ψηλό ή κοντό…αν έχει χρώμα…τι χρώμα έχει…αν μυρίζει…τι άρωμα αναδύει…αν έχει γεύση…τι γεύση έχει…υφή…ή τι ακούγεται αν το πλησιάσει κάποιος… Φανταστείτε το ως κάτι ζωντανό.. Τι λέτε…;
Ποια είναι η επίδραση της σχέσης του ζευγαριού στα παιδιά; Με ποιον τρόπο επηρεάζει τα παιδιά;
Τα παιδιά (τουλάχιστον τα περισσότερα) μεγαλώνουν μέσα σε οικογένεια. Καθώς μεγαλώνουν διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε «εαυτό», «προσωπικότητα». Προσωπικότητα είναι το σύνολο των συμπεριφορών, στάσεων, απόψεων, πεποιθήσεων, συναισθημάτων που χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο και τον κάνουν να ξεχωρίζει από τους άλλους.
Ο τρόπος που τα παιδιά μαθαίνουν, που διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους, που επιλέγουν τις συμπεριφορές τους είναι ένας και μοναδικός: τα πρότυπα. Η Μίμηση. Η ταύτιση. Όχι η διδαχή, όχι η διδασκαλία με τον παραδοσιακό τρόπο, αλλά η μίμηση. Και στην πράξη, η βιωματική μάθηση. Αυτό το έχει αντιληφθεί και η σύγχρονη παιδαγωγική ακόμα και στα ελληνικά σχολεία και –αν έχετε προσέξει- έχει προσανατολίσει πλέον τις μεθόδους της στα ελληνικά σχολεία προς αυτή την κατεύθυνση. Τα παιδιά λοιπόν αποκωδικοποιούν τα μηνύματα που λαμβάνουν από τους γύρω τους, από τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους, από αυτούς που οι ίδιοι επιλέγουν ως σημαντικούς και μιμούνται, τα χρησιμοποιούν ως πρότυπα που καθορίζουν τις δικές τους επιλογές.
Μιμούνται τον παππού, μιμούνται τη γιαγιά, μιμούνται θείους και άλλους στενούς συγγενείς, μιμούνται πρότυπα έξω από την οικογένεια –συνομηλίκους και άλλους- αλλά κυρίως μιμούνται και ταυτίζονται με τους γονείς τους.
Ο Αϊνστάιν είπε: «Δεν υπάρχει πιο λογική διαπαιδαγώγηση από το να είσαι παράδειγμα και αν δεν γίνεται αλλιώς έστω και πρότυπο αποφυγής». Οι γονείς είναι για τα παιδιά ζωντανό παράδειγμα. Κατά κανόνα υιοθετούν τη συμπεριφορά τους. Τα παιδιά μας δείχνουν σαν καθρέφτης πως αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους.«Δες τα παιδιά σου σαν καθρέφτη και δες αν σου αρέσει. Αν δεν σου αρέσει άλλαξε το με το να αλλάξεις εσύ προς τον επιθυμητό τρόπο».
Αυτό πιο εύκολα λέγεται παρά γίνεται και γι’ αυτό όταν οι γονείς κάνουν κάποια αλλαγή, είναι άξιο εκτίμησης. Είναι εφικτό.
Αυτή είναι η βασική αρχή: Το καθήκον του γονιού είναι να είναι καλό παράδειγμα. Αυτή είναι η πιο βασική συμβουλή διαπαιδαγώγησης. Τα παιδιά κάνουν αυτό που είδαν στο ζωντανό παράδειγμα και κυρίως όταν έχει καλή επίδραση πάνω τους.(Αν έχει κακή επίδραση πάνω τους με λιγότερη πιθανότητα θα την υιοθετήσουν κάνοντας το ακριβώς αντίθετο. Αυτό είναι πιο δύσκολο).
Τα παιδιά επιδεικνύουν εκπληκτική αφοσίωση στους γονείς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Έχουν μια ακραία και ισχυρή τάση να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των γονιών για λόγους αφοσίωσης. Αν οι γονείς περιμένουν από τα παιδιά τους ότι θα τα βγάλουν πέρα στη ζωή κατά κανόνα αυτό θα κάνουν. Αν περιμένουν το αντίθετο τότε θα εκπληρώσουν την τρομακτική προσδοκία επιδεικνύοντας αυτοθυσία. Η δεύτερη πιο βασική αρχή διαπαιδαγώγησης είναι να καλέσουμε τους γονείς να εξετάσουν τις προσδοκίες τους.
Αν λοιπόν όλα αυτά ισχύουν…τι θα μπορούσαν να μάθουν τα παιδιά από αυτό το τρίτο πλάσμα μέσα στην οικογένεια; Πώς θα μπορούσε να τους επηρεάσει στη ζωή τους; Τι θα μπορούσαν να μάθουν τα παιδιά από τη σχέση των γονιών τους; Ενδεικτικές απαντήσεις…:
Η σχέση του ζευγαριού λειτουργεί:
- Ως πρότυπο για τα παιδιά και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να λειτουργήσουν τα ίδια αργότερα στη ζωή τους με τους συντρόφους τους και την οικογένειά τους. Συχνά λένε, οι γυναίκες στα αγόριά τους συνήθως, «δεν θέλω αργότερα να με κατηγορεί η γυναίκα σου». Τι σημαίνει αυτό;
- Καθώς μεγαλώνουμε όλο και πιο πολύ απευθυνόμαστε στην οικογένειά προέλευσής μας για να αντλήσουμε πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσουμε ως ζευγάρι.
- Για τον τρόπο που θα λειτουργήσουμε ως γονείς στα δικά μας παιδιά
- Για τον αν θα επιλέξουμε να κάνουμε οικογένεια ή όχι.
- Μέσα από τη σχέση των γονιών το παιδί μαθαίνει την έκφραση συναισθημάτων
- – τη δημιουργία μακροχρόνιων δεσμών
- – την διαχείριση συγκρούσεων και την επίλυσή τους
- – την από κοινού διαχείριση της καθημερινότητας
- – τη στήριξη, την αλληλοϋποστήριξη, την συντροφικότητα, την αλληλεγγύηo τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων και την διαφορετικότητα
Η σχέση του ζευγαριού με το παιδί (ή τα παιδιά) είναι πάντα μία εξωσυζυγική σχέση. Όχι μία ενδο-συζυγική. Είναι μία σχέση έξω από το ζευγάρι. Το παιδί (ή τα παιδιά) είναι τα τρίτα πρόσωπα στη σχέση του ζευγαριού. Είναι μία σχέση που έχει ο καθένας (πατέρας) και η κάθε μία (μητέρα) εκτός από τη σχέση του με τον σύντροφό του. Και έτσι πρέπει κανείς να την θεωρεί και να την αντιμετωπίζει. Άλλο το ζευγάρι, άλλο η οικογένεια και άλλο η σχέση των γονιών με τα παιδιά τους.
Τα παιδιά το ξέρουν ή καλύτερα το νιώθουν ότι η σχέση σας μαζί τους είναι εξωσυζυγική και προσπαθούν να μπουν ανάμεσα στο ζευγάρι. Όπως κάθε εξωσυζυγική σχέση που σέβεται τον εαυτό της… Μπαίνει στο κρεβάτι ανάμεσα στο ζευγάρι, αγκαλιάζει επιδεικτικά τον έναν γονιό, προσπαθεί να κατακτήσει τον έναν (ίσως τον κάθε έναν κάθε φορά), προσπαθεί να διασπάσει τη σχέση των δύο (όχι να τη διαλύσει, να την διασπάσει). Την διάλυση της σχέσης του «επίσημου» ζευγαριού τις περισσότερες φορές δεν την θέλει ούτε η «κανονική» εξωσυζυγική σχέση, αντίθετα με ό,τι λέγεται συνήθως…
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε τη σχέση σας.
Η σχέση ενός ζευγαριού περιέχει δύο κομμάτια. Το ερωτικό και το συντροφικό. Τις ερωτικές σχέσεις και τις συντροφικές σχέσεις. Και οι δύο είναι αναγκαίες. Και οι δύο συνυπάρχουν. Η μία χρειάζεται την άλλη. Οι ερωτικές και οι συντροφικές σχέσεις είναι ο πιο ισχυρός δεσμός. Είναι πιο ισχυρές από κάθε σχέσεις γιατί δεν είναι αναγκαίες, δηλ μπορεί κάποιος να ζήσει και χωρίς αυτές. Σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τις σχέσεις των μικρών παιδιών με τους γονείς τους.
Τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώσουν χωρίς γονείς, χωρίς γονεϊκό σύστημα. Ακόμα και τα παιδιά που για κάποιο λόγο χάνουν τους γονείς τους φροντίζουμε να αντικαταστήσουμε το γονεϊκό σύστημα με ένα υποκατάστατο. Κάποιοι θείοι, πατριοί, μητριές, ιδρύματα, ανάδοχες οικογένειες. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τη σχέση με γονείς για να μεγαλώσουν. Οι ερωτικές και συντροφικές σχέσεις λοιπόν είναι σχέσεις επιλογής και με αυτόν τον τρόπο και οι πιο ισχυρές. Μπορεί κάποιος να ζήσει όλη τη ζωή του χωρίς να κάνει καμία ερωτική ή συντροφική σχέση. Επίσης, μπορεί να κάνει παιδιά χωρίς σχέση ή μπορεί ακόμα και αν κάνει παιδιά να χωρίσει και πάλι να συνεχίσει να ζει κανονικά χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Για αυτό τον λόγο κυρίως, τα πάντα πρέπει να εξηγούνται στις σχέσεις. Δηλαδή να έχουν λόγο που συμβαίνουν.
Ο έρωτας:
- όταν αγοράζεται, πεθαίνει
- όταν κάποιος προσπαθεί να πάρει εγγυήσεις και ασφάλεια, αμέσως πεθαίνει§ δεν είναι αναγκαίος. Δηλαδή μπορεί κάποιος να ζήσει και χωρίς αυτόν.
Η συντροφική σχέση:
Μπορεί να τα βγάλει πέρα και χωρίς έρωτα. Εκεί προσπαθεί κανείς να παράξει ασφάλεια, να μειώσει το ρίσκο υπογράφοντας συμβόλαια.
Ο έρωτας δίνεται τη στιγμή που κάποιος δίνεται και μάλιστα άνευ όρων! Η συντροφική σχέση είναι υπό όρους!
Το δυναμικό μίας σχέσης ενός ζευγαριού βρίσκεται στην ερωτική του ιστορία, στην περίοδο που γνωρίστηκε το ζευγάρι και αποφάσισε ο ένας για τον άλλον.
Το δυναμικό μιας σχέσης βρίσκεται στην περίοδο που δεν υπήρχαν αιτήματα.
Πρακτική συμβουλή: να μιλάνε τα ζευγάρια για την περίοδο της γνωριμίας τους. Με αυτό τον τρόπο κρατάνε επαφή με το κομμάτι του δυναμικού της σχέσης.
Για να έχω μία σχέση ζευγαριού πρέπει να κάνω πράγματα για να τη διατηρώ. Κάθε στιγμή αποφασίζω για το αν θα μείνω με τον σύντροφό μου. Η διατήρηση μιας σχέσης δεν είναι αποτέλεσμα της αδράνειας. Αλλά απόφαση. Δεν είμαι με κάποιον σήμερα επειδή αποφάσισα να είμαι μαζί του πριν από κάποιο χρονικό διάστημα αλλά επειδή το αποφασίζω σήμερα και κάθε μέρα.
Οι σχέσεις των ζευγαριών χρειάζονται εξηγήσεις. Λόγους. Για ποιο λόγο αποφασίζω θετικά κάθε στιγμή να παραμείνω στη σχέση. Τίποτα δεν είναι δεδομένο στις σχέσεις, ερωτικές ή συντροφικές, διότι αυτές οι σχέσεις δεν είναι αναγκαίες. Άρα κάθε στιγμή παίρνω την απόφαση να μείνω. Εκεί χρειάζονται εξηγήσεις. «γιατί μένω;» όλοι οι λόγοι μετράνε. Οι λόγοι είναι οι συνήγοροι της σχέσης. Τη σχέση δεν τη διαταράσσουν αυτά που δεν έχει αλλά όταν αυτά που έχει είναι λίγα και δεν την αντέχουν.
Η σχέση του ζευγαριού είναι ένα τρίτο πρόσωπο. Δείτε την έτσι. Δείτε τη σχέση σας σαν ένα τρίτο πρόσωπο. Εγώ, εσύ και η σχέση μας. Τρίγωνο.
– αν υποθέσουμε ότι η σχέση σας είναι ένα ιδιαίτερο πλάσμα, τρίτο, πώς θα ήταν; – Πώς θα έπρεπε να είναι;- Τι θα μπορούσε ο καθένας να κάνει γι’ αυτό, ώστε να αλλάξει προς την κατεύθυνση αυτού που θα έπρεπε να είναι; – Αν θα έπρεπε να δώσετε μία δυναμωτική τροφή στην σχέση σας, τι θα της δίνατε;- Τι θα χρειαζόταν η σχέση σας για να μπορέσει να ανθίσει;- Αν την ρωτούσατε πως εκτιμά τη σχέση σας μεταξύ των δύο τι θα σας υποδείκνυε, τι θα συνιστούσε ώστε να αντιμετωπίζετε καλύτερα ο ένας τον άλλον;- Πώς θα μπορούσατε να συμβάλετε ώστε η σχέση σας να πει: «Ευχαριστώ που μου το έδωσες αυτό.»- …
…και αφήστε τον εαυτό σας να εκπλαγεί από τις απαντήσεις και από όσα θα ακολουθήσουν…
Η ερωτική σχέση υπακούει στην πλεονασματική λογική. Η συντροφική σχέση υπακούει στον κανόνα των ανταλλαγμάτων.
Η λογική της αγάπης είναι πλεονασματική, πληθωριστική. Πώς λοιπόν μπορεί να ενεργοποιηθεί η πλεονασματική λογική; Αυτό γίνεται ανατρέχοντας στην νεανική μας απερισκεψία και αναζητώντας τρόπους που εκφράζαμε τον έρωτά μας στον αγαπημένο μας.
Χωρισμός και Διαζύγιο
Τι γίνεται όμως όταν η σχέση δεν πάει καλά; Όταν υπάρχουν συγκρούσεις; Όταν έρχεται το διαζύγιο; Η κρίση στις ερωτικές σχέσεις είναι δοκιμές μήπως υπάρχουν ακόμα κάποιες δυνατότητες γι’ αυτούς τους δύο. Οι εξωσυζυγικές σχέσεις αποτελούν λύση. Η πιο συχνή «εξωσυζυγική» σχέση είναι κάποιου με τα παιδιά του. Πρέπει να είναι εξωσυζυγική. Ποτέ συζυγική. Πρέπει να υπάρχει διάκριση της συζυγικής σχέσης από τη σχέση με τα παιδιά. Τα παιδιά δεν είναι κακό να παραβρίσκονται στις συγκρούσεις των γονιών αρκεί να είναι ξεκάθαρο ότι η σύγκρουση αφορά το ζευγάρι και όχι τα παιδιά. Τα περισσότερα παιδιά, δυστυχώς, νιώθουν ότι συμμετέχουν στο γάμο των γονιών τους. Το ζητούμενο είναι η απόσταση. «Παιδί μου αυτό που συμβαίνει μεταξύ της μαμάς και του μπαμπά δεν σε αφορά. Είναι δικό μας».
Συγκρούσεις στο ζευγάρι.
Οι γονείς πρέπει να είναι ορατοί ως πρότυπα που οργίζονται, θλίβονται, χάνουν τη υπομονή τους, αρρωσταίνουν, είναι τρυφερά. Τα παιδιά που δεν μπορούν να έχουν εμπειρία από το θυμό των γονιών τους δεν μπορούν να έχουν την εμπειρία ότι η αγάπη των γονιών τους είναι γνήσια. Οι ψυχολόγοι προτείνουν να μην συγκρατούν πολύ οι γονείς τα συναισθήματά τους. Η ανακάλυψη από το παιδί ότι η ιδιοσυγκρασία της μητέρας ταυτίζεται με την ίδια (ότι έτσι είναι η μαμά) γλιτώνει το παιδί από το εφιαλτικό άγχος ότι είναι πολύ κακός άνθρωπος επειδή σκέφτεται άσχημα για έναν άλλο άνθρωπο.
Χωρισμός:
«σου επιτρέπω να κρατήσεις τα δώρα μου κι εγώ θα κρατήσω τα δώρα που μου χάρισες. Και για ό,τι πήγε στραβά αναλαμβάνω το δικό μου μερίδιο της ευθύνης».
Στο χωρισμό το μεγάλο θέμα είναι το θέμα της απότισης τιμής στον πρώην σύντροφο, στον εαυτό μου και στην απόφασή μου να ζήσω μαζί του. Υποτιμώντας δεν χωρίζεις. Η υποτίμηση είναι διαδικασία μη χωρισμού. Τα κακά αισθήματα για τον πρώην σύζυγο είναι ένδειξη συνέχισης της σχέσης.
Ο χωρισμός σε ένα τέτοιο πλαίσιο μειώνει δραματικά τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων στα παιδιά, προβλημάτων που πηγάζουν από ένα επίπονο –έτσι κι αλλιώς- διαζύγιο. Η απότιση τιμής στον έως τότε σύντροφο και –κυρίως- στη σχέση (ως τρίτο πρόσωπο) που δεν ζει πια με την οικογένεια, βοηθά τα παιδιά να συνεχίζουν να έχουν γονείς, να συνεχίσουν να διατηρούν καλές επαφές και με τους δύο.
Τελικά: ευτυχισμένοι γονείς κάνουν ευτυχισμένα παιδιά…ευτυχισμένοι γονείς δεν είναι απαραίτητα οι γονείς μέσα στον γάμο…
*Η διάλεξη πραγματοποιήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2010, στη Δεσκάτη Γρεβενών στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Κέντρου Πρόληψης Νομού Γρεβενών.
Στο κείμενο διατηρήθηκε αυτούσιος ο προφορικός του λόγος.