του Σταύρου Γκουγκουσκίδη
Πολύς λόγος για την κατάθλιψη τελευταία. Πολύς λόγος και πλούσια εμπειρία. Σε λίγο καιρό θα γίνουμε η πιο έμπειρη χώρα στην Ευρώπη – αν δεν έχουμε ήδη γίνει. Δημιουργήθηκε και νέος όρος για το φαινόμενο: Εθνική Κατάθλιψη. Για να μας περιλαμβάνει όλους.
Η κατάθλιψη δεν είναι ιδιότητα. Δεν είναι μία αντικειμενική πραγματικότητα. Δεν έχει μόνιμα και σταθερά στοιχεία που χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο ή πολλούς. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν άνθρωποι καταθλιπτικοί και μη. Υπάρχουν καταθλιπτικά επεισόδια που βιώνουν συγκεκριμένοι άνθρωποι, σε συγκεκριμένο πλαίσιο και με συγκεκριμένη χρονική διάρκεια.
Η κατάθλιψη είναι ένα προσωπικό βίωμα. Μία καθολική υποκειμενική εμπειρία δυσκολίας στην κίνηση, έλλειψης ενέργειας, έλλειψης ορμής, απουσίας ευχαρίστησης, εσωτερικής βύθισης και εγκλωβισμού, αδιεξόδου και έντονου ψυχικού πόνου. Περιγράφεται λιτά, αλλά καθαρά με την φράση: «Θέλω, αλλά δεν μπορώ». Για να μιλήσουμε όμως συγκεκριμένα για κατάθλιψη (και όχι για μελαγχολία ή θλίψη), για καταθλιπτικά επεισόδια , που διαρκούν περισσότερο χρόνο από όσο μπορεί κανείς να αντέξει, απαιτείται ένα σύστημα ψυχικής οργάνωσης τέτοιο που να αυτοσυντηρείται και να διατηρείται αξιοποιώντας τις εξωτερικές εμπειρίες, τις εσωτερικές σκέψεις και τα προσωπικά συναισθήματα με τρόπο ενισχυτικό. Απαιτείται ένα σύστημα ψυχικής οργάνωσης που να είναι προσανατολισμένο άκαμπτα και σταθερά στις επιδόσεις, στις επιτυχίες και τα επιτεύγματα.
Ένα τέτοιο σύστημα ψυχικής οργάνωσης έχει καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια στις λεγόμενες δυτικές κοινωνίες και φυσικά και στην Ελλάδα. «Ο μπαμπάς θα σ αγαπάει μόνο αν είσαι καλό παιδί». «Γιατί δεν κάνεις ό,τι και τα άλλα παιδιά; Με στεναχωρείς». «Πρέπει να είσαι ο πρώτος μαθητής». «Πάλι πλήγωσες τη μανά σου με τους κακούς βαθμούς σου». «Είσαι πρώτος στην τάξη σου! Με έκανες ευτυχισμένη! Σ’ αγαπώ πολύ». «Η αναγνώριση από την κοινωνία έρχεται μόνο με την επιτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις». «Τι θα πει ο κόσμος γι’ αυτά που κάνεις;». «Ο άντρας ο σωστός είναι ο άντρας ο πετυχημένος». «Καλοί γονείς είναι αυτοί που έχουν καλά παιδιά». «Ο σωστός ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος ο ικανός». «Το χρήμα φέρνει την ευτυχία» (-κι ας λένε φωναχτά το αντίθετο)! «Μη σπαταλάς το χρόνο σου με απολαύσεις». «Πέτυχε!». «Πέτυχε!». «Πέτυχε!». «Μπράβο!».
Υπό αυτές τις συνθήκες οι προσωπικές ανάγκες για αγάπη, αποδοχή, φροντίδα και αναγνώριση από τους σημαντικούς ανθρώπους ικανοποιούνται δευτερογενώς ως συνέπεια των επιτυχιών, των επιδόσεων, των ικανοτήτων. Και όσο οι επιδόσεις επιτυγχάνονται, οι προσωπικές ανάγκες ικανοποιούνται. Τι γίνεται όμως όταν, όπως και στην τρέχουσα πολιτικοοικονομική περίοδο, οι επιτυχίες σταματάνε να έρχονται; Με μια απλή λογική ακολουθία, αλλά και παρατήρηση της σημερινής κοινωνίας, η απάντηση φαίνεται απλή: Οι προσωπικές ανάγκες παύουν να ικανοποιούνται, καθώς δεν έρχονται πια οι επιτυχίες που μέχρι τότε τις έτρεφαν, και η ισορροπία διαταράσσεται. Τις περισσότερες φορές εκεί εμφανίζεται η κατάθλιψη.
Τολμώντας να κοιτάξω προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης, θα είχα την τάση να θεωρήσω την κατάθλιψη ως καμπανάκι υπενθύμισης – ή και πιο συχνά, ως μεγάλη και βαριά καμπάνα. Να δω τα καταθλιπτικά επεισόδια ως βοηθούς, ως καλών προθέσεων –αν και συχνά άγαρμπους – συμβούλους των προσωπικών αναγκών. Ως έναν καλό φίλο που μιλώντας μου άσχημα και τολμώντας ακόμα και να ρισκάρει τη σχέση μας δεν αρκείται στο να με κανακεύει και να μου λέει «Ναι» σε όλα, αλλά προσπαθεί να με συνεφέρει και να με συμβουλέψει για το καλό μου. Ως έναν σύντροφο που μου λέει φωναχτά αυτά που απέφευγα να ακούσω ακόμα και από το ίδιο μου το στόμα. Και όσο πιο δυνατά φωνάζει η κατάθλιψή μου, όσο πιο έντονα είναι τα καταθλιπτικά επεισόδια, τόσο πιο μεγάλες είναι οι επιθυμίες μου, τόσο πιο σημαντικά είναι -για μένα- αυτά που μου λέει αυτή η …ανεπιθύμητη και απρόσκλητη φίλη μου.
Κάνοντας μία και περισσότερες ειλικρινείς συζητήσεις μαζί της, ακούγοντας αυτά που θέλει να μας πει, τις ανάγκες μας που έχουμε ξεχάσει να ικανοποιούμε, μπορούμε κάθε στιγμή να αποφασίσουμε συνειδητά σε ποιες από αυτές θα μπορούσαμε ίσως να ρίξουμε και μία δεύτερη ματιά. – Μήπως τελευταία έχουμε παραμελήσει στιγμές και γεγονότα που κάποτε μας έδιναν χαρά και ικανοποίηση; – Μήπως τελευταία έχουμε αλλάξει την, αναγκαία για την ψυχική μας υγεία, ισορροπία ανάμεσα στην ικανοποίηση των αναγκών και τις επιδόσεις μας; – Μήπως, όπως και πολλοί άλλοι άνθρωποι, έχουμε συνηθίσει να παίρνουμε ευχαρίστηση μόνο μέσα από τις ικανότητες μας και όχι από την ίδια την ύπαρξή μας και την παρουσία μας στη ζωή; – Μήπως οι δικοί μας άνθρωποι έχουν συνηθίσει να μας δείχνουν την αγάπη τους μόνο όταν παρέχουμε και όχι όταν είμαστε Εμείς, χωρίς δώρα και προσφορές; -Μήπως, πολλές από τις επιθυμίες μας έχουν καταπιεστεί ή έχουμε επιτρέψει να καταπιεστούν για πολύ καιρό; -Μήπως είναι καιρός να μιλήσουμε ειλικρινά, μόνοι σε ένα δωμάτιο με τον εαυτό και την κατάθλιψή μας και να ακούσουμε τι έχει να μας προτείνει;
Κατάθλιψη δεν παθαίνει κάθε άνθρωπος που καταπιέζεται. Κατάθλιψη παθαίνει όποιος αποδέχεται την καταπίεση, δηλαδή συμμετέχει σε αυτήν – άθελά του – με τον τρόπο του. Κατάθλιψη παθαίνει όποιος συμβιβάζεται ή αναγκάζεται να συμβιβαστεί και να συνθηκολογήσει με όρους καταπιεστικούς για τον ίδιο και τις προσωπικές του ανάγκες.
Φέτος, η κατάθλιψη θα παρελάσει στην επέτειο του ΟΧΙ. Σημαιοφόρος.
Σταύρος Γκουγκουσκίδης